Truflun í raforkukerfinu 2. október 2024 

Gert er ráð fyrir að yfir 15.500 viðskiptavinir RARIK hafi fundið fyrir truflunum á rafmagni og eru þá ótaldir viðskiptavinir annarra dreifiveitna sem urðu fyrir áhrifum. Á ákveðnum svæðum, sérstaklega í Þingeyjarsveit, ollu sveiflur á tíðni og spennu rafmagnsins það miklum truflunum að raftæki og jafnvel rafmagnstöflur og sölumælar skemmdust. Sem dreifiveita stórs hluta svæðisins sér RARIK um að taka á móti tilkynningum frá viðskiptavinum sínum er varðar tjón vegna rafmagnsgæða. Ljóst er að mikið tjón hefur orðið hjá íbúum í Mývatnssveit en tæplega helmingur þeirra u.þ.b. 200 tjónatilkynninga sem borist hafa RARIK eftir atburðinn hafa komið þaðan.

Atvik eins og þetta vekur upp spurningar um hvernig við tryggjum afhendingar- og orkuöryggi á Íslandi. Hefur þessi atburður líka vakið upp brýnar spurningar um styrkleika flutnings- og dreifikerfisins og mikilvægi þess að halda áfram með uppbyggingu nýrrar byggðalínu m.a. til að koma í veg fyrir atvik eins og þetta. Forgreiningar Landsnets sýna að ný kynslóð byggðalínunnar, Holtavörðuheiðarlína og Blöndulína 3, hefðu komið í veg fyrir þennan atburð og því þykir mikilvægt að hraða framkvæmdum við nýja byggðalínu og aðrar lykilframkvæmdir í raforkukerfinu.  
 
Hvað gerðist?

Truflunin varð þegar 540 MW af álagi hjá Norðuráli á Grundartanga sló út vegna viðhaldsvinnu. Álagið samsvarar um fjórðungi af heildarálagi landsins og olli miklum aflsveiflum í flutningskerfinu.

Byggðalínan var byggð fyrir fimmtíu árum síðan og afköst hennar miðast við aðstæður eins og þær voru þá. Gríðarleg uppbygging í orkukerfinu gerir viðhaldsaðgerðir á þessari línu krefjandi og svo óheppilega vildi til að viðhaldsaðgerð var í gangi á línunni þegar truflunin átti sér stað. Þetta gerði kerfið viðkvæmara en ella fyrir truflunum. 

Þegar leysti út á Grundartanga kom mikið högg á flutningskerfið og spenna og tíðni rafmagns fóru út fyrir eðlileg mörk. Við það skiptist flutningskerfi Landsnets upp í fimm sjálfstæð kerfi og tók það um 2,5 mínútur. Stjórnstöð Landsnets náði tökum á ástandinu og hófst uppbygging 18 mínútum síðar eða kl. 12:46. RARIK hóf uppbyggingu skömmu síðar og var uppbyggingu dreifikerfisins lokið og rafmagn komið aftur á um kl. 14:30.  

Af hverju varð svona mikið tjón á Mývatnssvæðinu? 

Á flestum svæðum á norðanverðu landinu leystu varnir RARIK út við spennusveiflurnar, sem kom að mestu í veg fyrir skemmdir á raftækjum viðskiptavina. Í Mývatnssveit voru sveiflurnar svo hraðar að varnirnar náðu ekki að „grípa“ þær. Einnig vildi svo illa til að þegar flutningskerfið skipti sér upp í trufluninni fékk þetta svæði rafmagn frá Fljótsdalsvirkjun þar sem ein vél hélt kerfinu gangandi. Þetta olli því að spennan á Mývatnssvæðinu var óstöðug í u.þ.b. 30 mínútur sem leiddi til þess að mörg heimili og fyrirtæki urðu fyrir skemmdum á rafmagnsbúnaði.

Ítarleg greining á ástæðum og afleiðingum truflunarinnar er í gangi og er framkvæmd af ytri aðila. Að þeim loknum munu viðeigandi úrbætur verða gerðar. Stórar aflsveiflur eru fátíðar en þær eru jafnan gripnar af vörnum áður en þær ná að valda truflunum eða tjóni.